Matematyka, przez niektórych postrzegana jako królowa nauk, dla innych zmora życiowa, odbierająca radość, poczucie własnej wartości i szanse na wyższą edukację. Powrót matematyki jako obowiązkowego egzaminu dojrzałości, spędza sen z powiek zarówno uczniom, jak i ich rodzinom. Czy musi tak być? Nie ma prostych ani natychmiastowych recept, jak uniknąć tego typu trudności. Jedno jest pewne: im lepszy mamy kontakt z dzieckiem, tym szybciej zareagujemy i znajdziemy sposób, aby rozpocząć walkę z problemem i nie tyczy się to jedynie problemów w nauce matematyki. Ważne jest, aby rodzic był czujny i zdawał sobie sprawę, że klasyczne „korepetycje z matematyki” zapewniane dziecku doraźnie nie rozwiążą problemu bez rzetelnej diagnozy psychologiczno – pedagogicznej przyczyn zaburzeń zdolności matematycznych i dobrania odpowiedniego programu terapeutycznego.
Dyskalkulia – Jest specyficznym zaburzeniem rozwojowym, o podłożu biologicznym, które głęboko wpływa na naukę, związaną z matematyką i arytmetyką. Trudności te są niezależne od poziomu inteligencji dziecka i stosowanych metod nauczania. Częstość występowania dyskalkulii w środowisku szkolnym wynosi około 3 do 6%, z podobnym rozkładem pomiędzy chłopcami i dziewczętami. Przyczyną dyskalkulii są genetyczne (tj. wrodzone) nieprawidłowości w tej części mózgu, w której koncentrują się zdolności matematyczne. Wówczas rozwój procesów psychicznych, zaangażowanych w nabywanie umiejętności matematycznych, przebiega wolniej lub inaczej jakościowo. Stąd istotne mogą być różnice pomiędzy aktualnymi zdolnościami matematycznymi dziecka, a tymi, które są odpowiednie dla jego wieku.
Dyskalkulię należy odróżnić od tzw. pseudo dyskalkulii, która występuje, gdy dziecko nie jest w stanie wykazać swoich potencjalnych zdolności matematycznych wskutek zaburzeń emocjonalnych, choroby fizycznej, zmęczenia czy braków w wiadomościach itp.
Objawy dyskalkulii różnią się w zależności od rodzaju obniżenia zdolności matematycznych:
dyskalkulia werbalna (słowna) – zaburzone zostają zdolności nazywania pojęć i relacji matematycznych. Pojawiają się także trudności z określaniem liczby obiektów i z nazywaniem cyfr i numerów;
dyskalkulia leksykalna – objawia się zaburzeniem odczytywania symboli matematycznych (cyfr, liczb i znaków matematycznych +, -, x, :, itd.). W konsekwencji popełnia się błędy przy wybieraniu numeru telefonu czy liczeniu na kalkulatorze, myli się numery autobusów, tramwajów czy peronów;
dyskalkulia graficzna charakteryzuje się problemami z zapisywaniem symboli matematycznych, a w cięższych przypadkach także liczb;
dyskalkulia operacyjna przejawia się zaburzeniem zdolności wykonywania operacji matematycznych. Zamiast dodawania wykonuje się odejmowanie, a zamiast mnożenia, dzielenie itd.;
dyskalkulia ideognostyczna (pojęciowo-wykonawcza) oznacza zaburzenie rozumienia idei matematycznych, relacji niezbędnych do dokonywania obliczeń pamięciowych, trudności w dostrzeganiu zależności liczbowych (np. nierozumienie, że 6 to połowa liczby 12, że 6 jest tym samym co 2×3);
dyskalkulia proktognostyczna (wykonawcza) to zaburzenie manipulowania konkretnymi lub obrazkowymi obiektami w celach matematycznych. Pojawiają się trudności z uszeregowaniem obiektów wg kolejności rosnącej lub malejącej, problemy ze wskazywaniem, który z obiektów jest mniejszy, większy, a które obiekty są tej samej wielkości.
Jaki jest cel terapii matematycznej?
Punktem wyjścia w procesie terapeutycznym jest rzetelna diagnoza, wskazanie mocnych i słabych stron dziecka. W terapii trudności matematycznych szczególnie ważny jest aspekt psychoterapeutyczny, pozwalający na budowanie wiary we własne możliwości, wzbudzanie motywacji zadaniowej, kształtowanie odporności na sytuacje stresujące. Celem terapii matematycznej jest złagodzenie napięcia emocjonalnego związanego z wykonywaniem ćwiczeń i zadań matematycznych. Ponadto stopniowa adaptacja do wymagań edukacyjnych na miarę możliwości indywidualnych dziecka i osiągnięcie takiej samodzielności w rozwiązywaniu zadań matematycznych, aby dziecko sprawnie funkcjonowało na lekcjach matematyki. Najczęściej konieczne jest zapewnienie zajęć korekcyjno-wyrównawczych w szkole, ale niezbędnie ważna jest także praca rodziców z dzieckiem w domu. Zatem podczas odrabiania lekcji należy pokazać dziecku, że zadanie można rozwiązać na różne sposoby. Pomocne może okazać się zapisywanie różnych działań różnymi kolorami, żeby dziecko mogło je sobie potem skojarzyć. W czasie odrabiania lekcji nie można zabraniać dziecku korzystania z dodatkowych pomocy (kalkulatora, a nawet tabliczki mnożenia). Należy także uzbroić się w cierpliwość i dać dziecku więcej czasu na rozwiązanie zadań. Ponadto należy zachęcać dziecko do wykonywania działań matematycznych w czasie codziennych sytuacji, np. można poprosić, by policzyło, ile napojów stoi na półce, ile reszty powinna wydać pani w sklepie. Można także poprosić o odczytanie godziny czy rozkładu jazdy na przystanku.
Praktyczna praca z dzieckiem powinna koncentrować się również na zachęcaniu do ćwiczeń i systematyczne ćwiczenie razem z dzieckiem tabliczki mnożenia z wykorzystaniem różnych modalności zmysłów np. poprzez ustne odpytywanie, zawieszenie planszy w domu w różnych miejscach, odsłuchiwanie nagranych działań przez dyktafon, przy użyciu gier planszowych np. „Mistrz mnożenia”, przy wykorzystaniu programów komputerowych i aplikacji do nauki i doskonalenia tabliczki mnożenia. W łagodzeniu napięcia emocjonalnego związanego z nauką matematyki pomoże również wykorzystanie zeszytów ćwiczeń np. „Ortograffiti. Matematyka bez trudności”.
Generalnie im wcześniej problem zostanie zidentyfikowany, tym wcześniej dzieci z tym zaburzeniem mogą nauczyć się niezbędnych narzędzi, aby pomóc im dostosować się do nowego procesu uczenia się oraz tym bardziej prawdopodobne jest, że unikną opóźnień w nauce, problemów z samooceną i innych poważniejszych zaburzeń.
Sylwia Wysocka-Sollich