Wczesne objawy, rozpoznanie i pierwsza interwencja.
Coraz częściej docierają do nas informacje o próbach samobójczych i samobójstwach dzieci i młodzieży. Samobójstwa stanowią jedną z głównych przyczyn zgonów wśród 15–19-latków. Problem samobójstw wśród dzieci i młodzieży osiąga coraz większą skalę. Szacuje się, że samobójstwa stanowią drugą po wypadkach przyczynę zgonów wśród młodych ludzi, a jedno samobójstwo przypada na 100 prób. Problem jest więc poważny.
Dlaczego nastolatki decydują się na tak dramatyczne w skutkach działania? Zwykle nie można wyróżnić jednego czynnika powodującego, lecz są one spowodowane ich kombinacją. Często zachowania samobójcze (myśli samobójcze, tendencje i groźby samobójcze, próby samobójcze) powodowane są nierozpoznanym i nieleczonym epizodem depresyjnym. Powodem depresji u dzieci mogą być m.in. sytuacje w szkole, problemy w domu czy inne zaburzenia psychiczne.Z pozoru nieistotne dla dorosłego, ale kluczowe dla młodego człowieka takie kwestie, jak zawód miłosny, brak akceptacji w grupie rówieśniczej czy poczucie niedopasowania do społeczeństwa i jego wymagań. Dodatkowo zła sytuacja rodzinna, finansowa, niechciana ciąża, czy też zwrócenia na siebie uwagi czy chęć ukarania bliskich – co zazwyczaj jest związane z przeświadczeniem, że problemy nastolatka nikogo nie obchodzą. Można więc uznać, że jest to pewnego rodzaju forma wołania o pomoc.
Formy zachowań samobójczych mogą objawiać się w nieco inny sposób u konkretnych osób i nie zawsze są oczywiste, co utrudnia ich rozpoznanie.
Poniżej przedstawiam sygnały zagrożenia (por. Apter, Wasserman, 2003; Lazear, Roggenbaum, Blase, 2003; Dolto, 1995), które powinny zwrócić uwagę dorosłych (rodziców, opiekunów czy nauczycieli), że z dzieckiem dzieje się coś złego.
Wczesne sygnały ostrzegawcze:
- wycofywanie się z kontaktów z rodziną i przyjaciółmi, odwracanie się od nich;
- zainteresowanie lub wręcz zaabsorbowanie śmiercią;
- wyraźne zmiany osobowości i nastroju;
- trudności z koncentracją;
- trudności w szkole; obniżenie jakości pracy i ocen;
- zmiana dotychczasowych zwyczajów dotyczących jedzenia i snu (utrata apetytu lub objadanie się, bezsenność lub nadmierna senność);
- utrata zainteresowania rozrywkami;
- częste uskarżanie się na fizyczne dolegliwości, przeważnie powiązane z emocjami, jak bóle głowy, bóle żołądka lub uczucie zmęczenia;
- nieustanne znudzenie;
- utrata zainteresowań dla rzeczy i spraw, o które dotychczas młody człowiek się troszczył (np. zaniechanie dbałości o wygląd).
Sygnały wysokiego zagrożenia:
- rozmowy o samobójstwie lub jego planowaniu;
- wzrost impulsywności: nagłe impulsywne działania, jak akty agresji i przemocy, zachowania buntownicze lub ucieczkowe (wynikające z ogromnego napięcia emocjonalnego);
- nagłe ekscesy alkoholowe lub narkotykowe (będące próbą „znieczulenia się w cierpieniu” lub formą wołania o pomoc);
- odrzucanie pomocy; poczucie, że udzielenie pomocy jest już niemożliwe;
- oskarżanie się: „Jestem złym człowiekiem”;
- wypowiadanie komunikatów na temat beznadziejności życia, braku wyjścia, własnej bezwartościowości;
- odrzucanie otrzymywanych pochwał lub nagród;
- wypowiadanie co jakiś czas komunikatów typu: „Niedługo przestanę być dla ciebie problemem”, „To nie ma znaczenia”, „To już na nic się nie zda” lub „Już się nie zobaczymy”;
- nagłe przejście z depresji do stanu pogody i zadowolenia. Zwykle oznacza to, że nastolatek po okresie walki wewnętrznej, podjął już decyzję o ucieczce od problemów i zakończeniu swego życia;
- rozdawanie kolegom swoich ulubionych przedmiotów; oddawanie domowych zwierzaków w dobre ręce;
- sporządzanie testamentu;
- wypowiadanie komunikatów typu: „Jestem niczym”, „Nie warto się mną zajmować”, „Chciałbym umrzeć”, Zamierzam się zabić”, „Nie powinnam się urodzić”.
Gdzie po pomoc?
Gdy sądzisz, że ktoś kogo znasz może chcieć popełnić samobójstwo, zwróć się o pomoc. Zaproponuj, żeby osoba zagrożona porozmawiała z nauczycielem, psychologiem, księdzem, lekarzem lub kimś, kogo darzy zaufaniem. Zadzwoń do ośrodka przeciwdziałania kryzysom, telefonu zaufania, poradni psychologicznej lub jakiegokolwiek innego miejsca, w którym można uzyskać pomoc. Czasem wydaje się to aktem nielojalności lub naruszeniem tajemnicy, zaufania, ale może okazać się najważniejszą przysługą w życiu. Twoja odwaga i chęć do działania może ocalić życie. Osoba, u której podejrzewa się zagrożenie popełnienia samobójstwa w każdej chwili może zostać skonsultowana na izbie przyjęć szpitala psychiatrycznego. Jeżeli lekarz potwierdzi nasze podejrzenia, a potencjalny samobójca odmawia przyjęcia pomocy, możliwa jest hospitalizacja wbrew jego woli w oparciu o tzw. ustawę psychiatryczną.
Sylwia Wysocka-Sollich