opracowała Sylwia Wysocka – Sollich – psycholog
Sytuacja konieczności złożenia zeznań w sądzie należy do wydarzeń stresujących nie tylko dla dorosłych osób, ale zwłaszcza dla dzieci. Obecnie w Internecie dostępnych jest już kilka broszur np. broszura resortu sprawiedliwości „Będę świadkiem w sądzie”, które mają za zadanie przygotować dzieci i młodzież do uczestniczenia w sądowych procedurach prawnych. Są one przyjaznymi i kolorowymi informatorami dla dzieci w wieku 10-15 lat, z którego w sposób prosty i adekwatny dla swojego poziomu rozwoju dziecko dowie się najważniejszych informacji o przebiegu i formie przesłuchania dzieci, które były ofiarami lub świadkami przestępstw.
W art. 185a Kodeksu postępowania karnego został uregulowany szczególny tryb przesłuchania małoletniego pokrzywdzonego, mający chronić go przed wtórną wiktymizacją (min. wtórnym zranieniem). Przesłuchanie odbywa się na posiedzeniu sądu, w którym uczestniczy również biegły psycholog. Udział biegłego psychologa w przesłuchaniu dziecka powinien być aktywny. W szczególnych przypadkach, na wniosek sędziego, osobą wiodącą w przesłuchaniu może być biegły psycholog. Procedura przesłuchania powinna być bezwzględnie poprzedzona oceną przez biegłego psychologa fizycznego i emocjonalnego stanu małoletniego oraz możliwości jego udziału w czynności procesowej. Przeciwwskazaniem do udziału dziecka w przesłuchaniu / kontynuowania przesłuchania mogą być między innymi objawy zespołu stresu pourazowego, ponieważ ograniczają możliwość uzyskania od niego wartościowego materiału dowodowego oraz mogą mieć negatywny wpływ na jego dalszy rozwój. Przesłuchanie małoletniego powinno być poprzedzone czynnościami wstępnymi prowadzonymi przez biegłego psychologa, polegającymi na:
* nawiązaniu kontaktu z dzieckiem dla uzyskania przez nie poczucia bezpieczeństwa;
* rozpoznaniu stanu rozwoju i funkcjonowania dziecka;
* rozpoznaniu zdolności dziecka do różnicowania prawdy i kłamstwa;
* rzetelnym, stosownym do możliwości rozwojowych dziecka wyjaśnieniu mu sytuacji przesłuchania oraz przysługującego mu prawa do odmowy składania zeznań i obowiązku mówienia prawdy;
* ustaleniu z dzieckiem zasad kontaktu, w tym omówienie możliwości korzystania z przerw i zgłaszania bieżących potrzeb, zadawania pytań, sygnalizowania wątpliwości;
* oswojeniu dziecka z miejscem przesłuchania;
* zapoznaniu dziecka z wyposażeniem technicznym pomieszczenia, poinformowaniu o nagrywaniu czynności.
Wraz ustawą przesłuchania dzieci w szczególnych warunkach przesłuchań świadków, wprowadzono zasadę jednorazowego przesłuchania pokrzywdzonych/świadków w przyjaznych pokojach przesłuchań, do 18-go roku życia w sytuacjach kiedy istnieje obawa, że przesłuchanie w zwykłym trybie mogłoby negatywnie wpłynąć na ich psychikę. Zasada ta stosowana dotychczas w stosunku do pokrzywdzonych do 15 roku życia – przestępstwami przeciwko wolności seksualnej i obyczajności oraz przeciwko rodzinie i opiece, chroni już teraz także małoletnich do 18 roku życia, w sprawach o przestępstwa popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej i ofiary handlu ludźmi oraz dorosłe ofiary przestępstw seksualnych.
Co ważne, małoletniego należy przesłuchiwać wyłącznie wtedy, gdy jego zeznania mogą być istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Dziecko pokrzywdzone przestępstwem może więc w określonych sytuacjach w ogóle nie brać udziału w postępowaniu karnym. Nowelizacja Kodeksu postępowania karnego wprowadziła także obowiązek ustanowienia obrońcy dla podejrzanego w celu jego ewentualnego udziału w przesłuchaniu dziecka oraz nakaz utrwalenia przesłuchania w formie audio/video. Od 2008 roku Ministerstwo Sprawiedliwości wraz z Fundacją Dzieci Niczyje realizują procedurę certyfikacji przyjaznych pokoi przesłuchań (tzw. niebieskich pokoi) w ramach Koalicji na rzecz Przyjaznego Przesłuchiwania Dzieci. „Niebieski pokój” składa się najczęściej z dwóch pomieszczeń, przedzielonych lustrem weneckim: pokoju przesłuchań, przeznaczonego dla osoby przesłuchiwanej, przesłuchującej oraz psychologa. Dodatkowo z drugiego pokoju technicznego, przeznaczonego dla stron, pełnomocników i innych uprawnionych osób. Jest umeblowany w taki sposób, aby zapewnić dobre samopoczucie i domową, przyjazną atmosferę nieletnim, a także wszystkim osobom, biorącym udział w tym procesie.
Opisane powyżej działania, niewątpliwie przyczyniają się do wzrostu poczucia komfortu i minimalizacji stresu u dzieci, związanego z rolą świadka bądź uczestnika rozprawy sądowej oraz ułatwiają uzyskanie od małoletnich wiarygodnego materiału dowodowego.
Źródło: 27 stycznia 2014 roku weszła w życie ustawa z dnia 13 czerwca 2013 roku o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 grudnia 2013 roku w sprawie sposobu przygotowania przesłuchania przeprowadzonego w trybie określonym w art. 185a-185c Kodeksu postępowania karnego.